Het is bijna kerst, de kransen en kerstbomen staan klaar, en wanneer er geen coronamaatregelen zijn wordt in de hele balletwereld  De Notenkraker opgevoerd. Voor veel gezelschappen is het balletsprookje de best bezochte voorstelling van het jaar. Maar waar komt het verhaal eigenlijk vandaan? 

De magische Notenkraker kwam voor het eerst voor in een sprookje van de Duitse schrijver E.T.A. Hoffmann. Hij schreef in 1816 Nußknacker und Mausekönig. In 1844 werd dit sprookje bewerkt door de Franse schrijver Alexandre Dumas. Op deze bewerking werd in 1892 het ballet de Notenkraker gebaseerd. De choreografie werd gemaakt door de Franse choreograaf Marius Petipa en zijn Russische collega Lev Ivanov. Tsjaikovski componeerde de muziek. Het is deze balletversie die wereldberoemd werd en waar talloze (kinder)boeken en films op zijn gebaseerd, zoals onlangs nog The Nutcracker and the Four Realms. 

Dansend gevecht

De Notenkraker speelt zich af op kerstavond in een Duits stadje aan het begin van de negentiende eeuw. Het verhaal gaat over Clara. Op kerstavond krijgt zij een notenkrakerpop van haar peetvader, de mysterieuze meneer Drosselmeijer, die speelgoedmaker is. Haar broertje Frits maakt met opzet de pop kapot en Clara legt het speelgoed in haar poppenbedje. Precies om middernacht gaat ze bij haar pop kijken. Op dat moment komt de Notenkraker tot leven en wordt de kamer gevuld met muizen, peperkoekmannetjes en tinnen soldaatjes.

Clara komt terecht in een gevecht tussen de muizen, die aangevoerd worden door de Muizenkoning, en de peperkoekmannetjes en tinnen soldaatjes onder leiding van de Notenkraker. De Notenkraker strijdt met de Muizenkoning en Clara gooit haar pantoffel naar de Muizenkoning, zodat de Notenkraker hem kan neer steken. Dan verandert de Notenkraker in een knappe prins en hij neemt Clara mee naar het bos, waar ze in de sneeuw dansen.

Van Russische volksdans tot Chinese theedans

De prins neemt Clara mee op een magische reis door verschillende landen. In het Land van de Sneeuw ontmoeten ze de Sneeuwkoningin. Daarna reizen ze naar het Land van Snoepgoed, waar ze door de Suikerboonfee getrakteerd worden op een Spaanse chocoladedans, Russische volksdans, Arabische koffiedans, een Chinese theedans, een dans van de rietfluiten en uiteindelijk een Bloemenwals. Als Clara wakker wordt, blijkt dat ze alles heeft gedroomd.

Wordt Clara wakker of niet?

In de loop der jaren zijn er vele uitvoeringen geweest van de Notenkraker en er zijn dan ook verschillende versies van het verhaal. Oorspronkelijk eindigde het ballet niet met Clara die wakker wordt. De confrontatie van Clara's droom met de werkelijkheid is er door veel moderne uitvoerders aan toegevoegd om het sprookje geloofwaardiger te maken.

In 1996 maakten Toer van Schayk en Wayne Eagling een Nederlandse versie van het klassieke ballet, die de naam Notenkraker & Muizenkoning kreeg. Hierin speelt het verhaal zich niet meer af op kerstavond, maar op het voor Nederlanders de herkenbaren Sinterklaasavond. Ook speelt het verhaal zich niet langer af in een Duits stadje maar in een grachtenpand in Amsterdam.