Vanaf februari trekt Moving Futures voor de vijfde keer door Nederland. Het reizende festival, dat voortkomt uit een netwerk dat vijf dansproductiehuizen in 2013 oprichtten, zorgt ervoor dat de dans van nu zich in elke deelnemende stad als een olievlek verspreid en onverwachte samenwerkingen aangaat. Lisa Reinheimer sprak met Kirsten Krans, directeur van Random Collision, over de versmelting van wetenschap en dans.

Vijf vrouwelijke artistiek leiders van vijf Nederlandse dansproductiehuizen gingen kort na de rigoureuze bezuinigen van Halbe Zijlstra in 2012 met elkaar om tafel. Ze spraken over talentontwikkeling en over de kansen voor nieuwe makers om een duurzame, toekomstbestendige praktijk te ontwikkelen en zich aan publiek en programmeurs te presenteren. Aan welk publiek dan? En hoe wilden zij die programmeurs bereiken? Want onbekend maakt onbemind.

Ze besloten hun krachten, kennis en kunde te bundelen in een netwerk en daarmee de dans en dansmakers van nu en de toekomst breder zichtbaar te maken. Dansateliers in Rotterdam, Dansmakers Amsterdam, De Nieuwe Oost (voorheen Generale Oost) in Arnhem, het toen net opgerichte DansBrabant in Tilburg en Random Collision in Groningen besloten zich samen op de toekomst te richten. Moving Futures was geboren.

Bijzonder aan het Moving Futures festival is dat het niet alleen de ‘affe’ voorstellingen van makers presenteert, maar ook ruimte maakt voor hun werkproces en een kaderend programma. Alles staat in het teken van de uitwisseling tussen makers, werk en publiek. De dansmakers zijn veelal zelf aanwezig om dat publiek te ontmoeten, ze geven workshops of beantwoorden vragen tijdens een nagesprek. Maar het festival besteedt ook aandachtaan de resonantie van thema’s. Want, met welke thema’s houden de makers zich eigenlijk bezig, hoe weerspiegelt het sociale domein zich daarin, hoe raakt dat aan de wereld van de toeschouwer, maar ook: aan welke andere disciplines en sectoren verbindt de dans zich?

Kruisbestuiving

Het festival biedt een voedingsbodem voor experimenten die kunst en wetenschap samenbrengen. Kirsten Krans is naast directeur van Random Collision ook werkzaam als onderzoeker aan de Rijksuniversiteit Groningen. De projecten van Random Collision onderzoeken methodes om kunst en wetenschap met elkaar te verbinden op zo’n manier dat beiden evenwaardig zijn. Hoe kunnen kunst en wetenschap elkaar echt inspireren?

Krans: ‘Kunst en wetenschap stellen beide grote vragen, maar wetenschap focust zich op de kleine stapjes die een proces ontrafelen, waardoor het soms het menselijke aspect verliest, wat juist de focus van kunst is. Wetenschap wil steeds antwoorden vinden waar kunst die antwoorden niet hoeft te geven, omdat het om een ervaring gaat die ons perspectief toont en aanzet tot denken. Kunst en wetenschap hebben elkaar dus veel te bieden.’

‘En dat kan ik gerust uit eigen ervaring zeggen. Het eerste onderzoeksexperiment dat we tijdens Moving Futures deden met sociaalpsycholoog Tom Postmes ging over de solidariteit tussen dansers en of het publiek daardoor beïnvloed wordt. Het leverde naast mooie resultaten ook wederzijdse inspiratie op. Het was een bijzonder waardevol proces voor alle betrokkenen, omdat iedereen zijn of haar discipline met nieuwe ogen ging bekijken en zo nieuwe ingangen vond.’

Unisono

‘Het solidariteitsonderzoek dat we eerder deden heeft paralellen met het experiment dat we nu vormgeven’, vertelt Kirsten Krans. ‘Van de vraag hoe dans sociale relaties beïnvloedt, duiken we nu in het vraagstuk van ‘hersensynchronisatie’. Wat houdt dat precies in? En wat heeft dat te maken met sociale connecties? Als we naar dansers kijken die een unisono (synchroon dezelfde choreografie) dansen, dan zien we een overduidelijke visuele connectie. Maar we weten ook dat dansers prima een unisono kunnen dansen zonder connectie met elkaar te voelen. Je kunt je daarbij afvragen: wat maakt iets een connectie; wat houdt een connectie in?’

We deden eerst een klein, eerste experimentje in de studio, waarbij we zochten naar een fysieke en mentale connectie tussen de dansers. Als ze een connectie gevonden hadden, probeerden we die vervolgens los te koppelen. Het gekke was dat er visueel niet zoveel gebeurde of anders oogde, maar qua gevoelens des te meer. Alle aanwezigen voelden heel sterk dat er iets niet klopte.’

Notes on Synchrony

‘Samen met een team wetenschappers, waaronder cognitief wetenschapper Marieke van Vught, gaan we dit nieuwe avontuur aan. Zij houdt zich bezig met Artificial Intelligence en Cognitive modeling. Ze onderzoekt wat er zo specifiek is aan ons brein. Hoe denken we, op welke manier dwalen we rond in ons hoofd en hoe beïnvloedt dat de manier waarop we beslissingen nemen. Zij kijkt dus naar de processen en patronen in onze hersenen en hoe we deze processen kunnen simuleren. Zelf is Van Vught een fanatiek amateurdanser en dat maakt het extra leuk om met haar samen te werken. Zo’n gedeelde basis is best handig, want (dans)kunst en wetenschap spreken verschillende talen.

Van Vught is bovendien boeddhist en zodoende erg geïnteresseerd in meditatie en wat dat met ons brein doet. Zo deed ze onderzoek naar een speciale debatvorm van boeddhistische monniken en ging ze naar een tempel waar dat gepraktiseerd werd. Die debatvorm is inhoudelijk heel anders dan een Westers debat. Ook fysiek gezien is het anders. Het is een soort dans eigenlijk, waarbij de ene monnik zit en de andere er als het ware omheen danst. De zittende monnik wordt bevraagd, de dansende monnik stelt de vragen. Daaromheen zitten weer andere monniken. Het is een heel intensief debat, waarvoor ze lang voor moeten trainen. Interessant is dat hun breinen blijken te synchroniseren tijdens dit debat.

De vraag nu is: waardoor ontstaat die synchronisatie? Heeft dat te maken met de bewegingen en bewegingssequenties van de monniken? Ontstaat die synchronisatie ook bij dansers en wat betekent dat dan? Wetenschappelijk kunnen we synchronisatie in de hersenen aantonen. Dat heeft Van Vught al gedaan. En we kunnen voelen of zien dat mensen een connectie hebben, maar wat is de relatie daartussen precies? Dat is de vraag die we in Notes on Synchrony willen onderzoeken.’

De kunst van data verzamelen

‘In ons vorige onderzoek keken we naar solidariteit. Hoe ontstaat er solidariteit tussen dansers en hoe beïnvloedt dat het publiek? Bijvoorbeeld, hoe krijgt een kleine groep mensen een grote massa mee, zoals bij een demonstratie bijvoorbeeld. Dit gegeven werkt hetzelfde in een voorstelling. Er is een kleine groep actieve mensen, de dansers, tegenover een grote groep nog inactieve mensen, het publiek. Je wilt het publiek meekrijgen. Hoe maak je die connectie en betrek je het publiek bij wat er op het podium gebeurt? De resultaten en ervaringen uit het vorige onderzoek neem ik nu mee in het nieuwe. Wat betekent dat nu eigenlijk, een breinconnectie? Hoe werkt hersensynchronisatie en hoe kunnen we het stimuleren? Om dat te onderzoeken creëren we een reizend laboratorium waarin we tijdens Moving Futures wetenschappelijk onderzoek en bewegingsonderzoek samenbrengen. Het is een experiment én voorstelling ineen. Ons lab weerspiegelt ook de grote uitdaging in het samenbrengen van kunst en wetenschap. In de wetenschap draait het om data verzamelen om te meten en weten, in de dans draait het om het ervaren.’

Olievlek

De krachtenbundeling van het netwerk de afgelopen vijf jaar zorgt niet alleen voor zichtbaarheid van de eigen ‘in house’ makers, maar ook voor de zichtbaarheid van dans meer algemeen. In iedere stad zoekt het festival naar specifieke partners. Van theaters tot verenigingen en van marktpleinen tot het openbaar vervoer. Dans wordt letterlijk zichtbaar gemaakt op iedere straathoek en in nieuwe domeinen. Zo waren er in Amsterdam al pop-up voorstellingen te zien op het Leidseplein, het Centraal Station en op de veerbootjes naar AmsterdamNoord. In Rotterdam was er onder meer een samenwerking met de Pauluskerk, die vluchtelingen Bed, Bad, Brood biedt. Ook speciale publieksprogramma’s zorgen voor het laten beklijven van de dans van deze nieuwe generatie. Een lezing over de rol van oude en moderne geisha’s voorafgaande aan de voorstelling Geisha’s Miracle gaf het publiek meer houvast, of de schrijvers van Wintertuin die na afloop in poëzie reflecteren op de avond. Zo maakt Moving Futures gebruik van de uniciteit die in iedere stad aanwezig is. En dat lukt de ene keer beter dan de andere. De methode die kunst en wetenschap bij elkaar brengt, is in zekere zin ook toepasbaar op Moving Futures zelf. Met trial & error onderzoeken en opbouwen. Data verzamelen en grote vragen stellen over hoe dans onze leefwereld weerspiegelt. 

SUZY BLOK (DANSMAKERS AMSTERDAM): ‘Moving Futures laat mensen in aanraking komen met dans die doet voelen, ervaren en denken. Het is inmiddels vijf jaar geleden dat we het festival oprichtten en nog steeds werken alle vijf partners met volle commitment aan hun gezamenlijk gedragen missie. Een bijzonder hechte en inspirerende samenwerking die ten goede komt aan de dans en de nieuwe generatie dansmakers.’

HELEEN VOLMAN (DANS BRABANT): ‘Het is mooi om te zien hoe onze energie en drive is overgeslagen op onze organisaties en hoe we blijven leren van elkaar. Er wordt inmiddels op alle geledingen – van productie tot communicatie tot zakelijk – van harte samengewerkt, gedeeld en uitgewisseld. Na iedere editie wordt er flink geëvalueerd zodat er weer slagen gemaakt kunnen worden en verbeteringen toegepast. We vormen bewust een lerend netwerk, waarbij we de kaders niet dichttimmeren en meebewegen met wat er nodig is. Het is fantastisch om hierin samen op te trekken met een aantal theaters in het land.’

Moving Futures reist van 7 februari tot 20 juni door het land. Kijk op www.movingfutures.nl voor data, locaties en programma. Hier vind je ook meer informatie over Notes on Synchrony.