Van 15 tot en met 17 februari 2019 vond de tweede internationale balletconferentie Positioning Ballet plaats bij Het Nationale Ballet in Amsterdam. Met meer dan veertig artistiek directeuren van topgezelschappen, prominente opiniemakers, choreografen, dansers, festivaldirecteuren en dansjournalisten werd de hedendaagse positie en vooral de toekomst van het ballet besproken.

Deelnemers van de conferentie werden welkom geheten door minister Ingrid van Engelshoven. Zij benadrukte in haar speech dat het hedendaagse theaterpubliek veeleisend is en dat er een dialoog nodig blijft om het ballet levend te houden in de éénentwintigste eeuw. In een samenleving waar oude machtsstructuren op hun grondvesten schudden, kan het ballet immers niet achterblijven. Dansers accepteren het niet langer als hun meerderen hen uitschelden. Ballerina’s willen meer zijn dan zwevende droomvrouwtjes in het wit. En het publiek wil voorstellingen zien die aansluiten bij hun hedendaagse belevingswereld.

Sleutelvragen voor de balletwereld

Positioning Ballet 2019 werd georganiseerd naar aanleiding van vragen en thema’s die de afgelopen jaren druk zijn bediscussieerd in de balletwereld. Gedurende de drie dagen in Amsterdam vonden twee ‘break-out sessies’ plaats. Afgevaardigden uit vijf continenten bespraken een aantal gerichte vragen, op basis van de eigen ervaringen in hun landen van herkomst.

In de eerste sessie bespraken deelnemers de positie van balletgezelschappen in de samenleving. Hoe bereikt een balletgezelschap bijvoorbeeld een diversere publiekssamenstelling? En wat voor verantwoordelijkheid hebben gezelschappen op het gebied van kunstzinnige educatie? In de tweede break-out sessie kwam de organisatiecultuur binnen de balletwereld aan bod. Krijgen choreografen ruimte om te innoveren? En hoe verloopt de communicatie tussen balletgezelschappen en hun dansers?

Balletcultuur niet langer vanzelfsprekend

Sprekers Jennifer Homans en Theresa Ruth Howard reflecteerden op de belangrijkste thema’s van de conferentie. Howard is een journaliste en docente die onder andere de website Memoires of Blacks in Ballet heeft opgezet. In haar lezing nam zij seksisme en seksueel overschrijdend gedrag in de balletwereld onder de loep. 

Als voormalig balletdanser geeft Howard toe afstand te moeten nemen van de balletcultuur om er kritisch naar te kunnen kijken: als je onderdeel bent van een cultuur lijkt alles immers vanzelfsprekend. In de balletwereld is het normaal dat de lichamen van dansers geobjectifeerd worden en vanaf een jonge leeftijd overal worden aangeraakt. Het is normaal om jezelf te onderwerpen aan de balletkunst en de uniformiteit van het gezelschap.

Howard wijst er echter op dat een cultuur waarin deze dingen normaal zijn, grensoverschrijdend gedrag in de kaart speelt en dansers monddood maakt: want als zij kritiek hebben, houden zij blijkbaar niet genoeg van het dansen. Howard vraagt zich af wat er zou veranderen in de balletwereld als dansers meer te zeggen hadden en balletleiders meer verantwoording af zouden leggen. Zij raadt de leiders van balletgezeschappen aan hun eigen werkcultuur en vanzelfsprekendheden eens kritisch te bekijken, en toe te werken naar een nieuwe vorm van leiderschap. 

Ballet onder bedreiging?

Voormalig danseres en historica Jennifer Homans schreef onder andere het boek Apollo’s Angels: the History of Ballet (2010). In haar lezing op Positioning Ballet onderscheidde zij twee bedreigingen voor de toekomst van het ballet. De eerste dreiging komt van buitenaf: nationalistische en isolerende ontwikkelingen zorgen wereldwijd voor een slecht cultureel klimaat.

De tweede dreiging komt echter vanuit de balletwereld zelf: wanneer het behouden van traditie overheerst en er niet genoeg wordt geïnvesteerd in intellectuele educatie en reflectie, blijft het ballet vastzitten. Homans argumenteert dat ballet historisch gezien op zijn sterkt was ten tijde van revolutie en innovatie, en dat balletgezelschappen daarom open zouden moeten staan voor nieuwe artistieke en sociale ontwikkelingen. 

Het is nu afwachten hoe de uitkomsten van Positioning Ballet zullen worden geïmplementeerd in het beleid van internationale balletgezelschappen. Het Nationale Ballet heeft Homans’ advies in ieder geval alvast serieus genomen. Het onlangs bekend gemaakt programma voor seizoen 2019-2020 heeft als thema ‘Verandering en Verbazing’.

Lees hier het volledige verslag van de Positioning Ballet conferentie.