Het Zwanenmeer werd voor het eerst in het Bolsjojtheater van Moskou ten tonele gebracht. Maar de première in 1877 was geen succes. De muziek van de legendarische Tsjaikovski, waar hij een jaar aan werkte, overheerste teveel. Het ballet werd volledig afgekraakt - heel anders dan nu.

Wie de initiatiefnemer van Het Zwanenmeer was, is moeilijk te achterhalen. De populairste theorie is dat het ballet werd gemaakt op verzoek van het Keizerlijk Theater in Moskou. Vladimir Petrovich Begichev, directeur van het Keizerlijk Theater van Moskou, zou de voorstelling hebben geschreven en de Russische danser Vasily Geltser was de producent. Het verhaal toont gelijkenissen met verschillende sprookjes, waaronder De gestolen sluier van Duits schrijver Johann Musäus en het Russische sprookje De witte eend. De oorspronkelijke choreografie is van Julius Reisinger. Tsjaikovski componeerde de muziek.

Tsjaikovski

De Russische componist Pyotr Ilyich Tsjaikovski, componeerde in eigen opdracht de bekende Zwanenmeer themacompositie. Hij deed dit voor een kleiner ballet in zijn eigen huis, genaamd Het Meer van de Zwanen. De gekozen regisseur voor Het Zwanenmeer project, Vladimir Petrovich Begichev, hoorde Tsjaikovski’s zwanenlied en koos hem om de gehele compositie van Het Zwanenmeer te maken voor 800 roebel, in die tijd een redelijk bedrag voor dergelijke composities. Tsjaikovski accepteerde de opdracht en schreef een jaar aan de muziek voor de balletvoorstelling.

Ballerina zorgt voor schandaal

De première van de balletvoorstelling verliep allerminst voorspoedig. Allereerst werd de eerste soliste vlak voor de première vervangen. De sieraden, die zij had gekregen van een ambtenaar had ze verkocht. Daarna trouwde ze met een collega-danser, in plaats van met de ambtenaar die haar de juwelen had gegeven. Dit zorgde voor een schandaal. Daarnaast stelden critici dat alle dansers, het orkest en het decor een debacle waren.

Afkeuring van Het Zwanenmeer

Het ballet was zijn tijd vooruit. Het publiek moest wennen aan de overheersende muziek die een grotere rol speelde dan de gewoonte was. De choreografie van het ballet stond in dienst van de muziek en niet andersom. De dansers dienden als secundaire uitbeelding van de verhaallijn die door de muziek werd bepaald. Zoals bij vele kunstenaars en componisten werd het werk van Tsjaikovski pas echt gewaardeerd na zijn dood in 1893.

Heropleving door Marius Petipa

Twee jaar later werd Het Zwanenmeer voor het eerst in zijn volledige lengte uitgevoerd in Sint-Petersburg door het Mariinskiballet. Marius Petipa en Lev Ivanov voorzagen hiervoor een volledig nieuwe choreografie. Hun versie geldt sindsdien als de traditionele uitvoering. Tsjaikovski zou ook een nieuwe partituur maken, maar stierf voor hij dit kon doen. Riccardo Drigo bewerkte de originele compositie tot de partituur die vandaag gebruikt wordt.

Dit artikel is eerder verschenen op IsGeschiedenis.

In ons komend nummer lees je alles over het Zwanenmeer dat binnekort in Nederland te zien is. Het Shanghai Ballet keert met 48 in plaats van de gebruikelijke 24 zwanen met Het Grootste Zwanenmeer terug op de Nederlandse podia. Met de betoverende Oekraïense ballerina Iana Salenko in de dubbelrol van Odette/Odile. Het nieuwe nummer verschijnt op 1 september 2023. Wil je deze editie thuis ontvangen? Abonneer je dan voor 17 augustus!