Vlak voor haar pensioen verscheen balletdanseres Sylvie Guillem in 2015 bij HARDtalk with Zeinab Badawi. In het pittige BBC-interview zei Zeinab tegen Sylvie dat haar manier van dansen door Clement Crisp van de Financial Times als vulgair beschreven was. Haar reactie was vervolgens: ‘‘Ja dat heeft hij gezegd ja. Maar tegelijkertijd zei Margot Fonteyn dat ze haar been ook wel hoger had getild als ze dat had gekund’’. Sylvie is een slechts een voorbeeld van een trend die zich al jaren voortzet: het ballet wordt steeds acrobatischer. Maar waarom eigenlijk?

Van 135 naar 180 graden

In het BBC-interview werd gesproken over Sylvie’s kenmerkende 180 graden developé à la seconde. Daarbij vouwde ze haar been via de zijkant recht omhoog naar het plafond. Voorheen was zo’n 135 à 160 graden normaal, maar inmiddels is 180 graden geen uitzondering meer. Traditionalisten zoals Clement Crisp zijn daar niet zo blij mee.

‘‘Er is altijd dat gevoel dat virtuositeit langzaam overvloeit naar ongepastheid,’’ zegt Ariel Osterweis, een danswetenschapper aan de California Institute of the Arts. ‘‘Klassieke vormen veranderen door virtuositeit. Niet omdat ze een bepaalde vorm of stijl afwijzen, maar simpelweg omdat ze de grenzen steeds verder opzoeken.’’

De beenhoogte en de betekenis

Hoge benen naar de voor-, zij- en achterkant zijn een van de meest bekende en besproken bewegingen in het ballet. De kunst zit ‘m vooral in het stilhouden van de rest van het lichaam terwijl het been langzaam omhoog vouwt. Daarvoor is flexibiliteit, kracht en een goede uitdraai nodig. Voor zowel vrouwen als mannen vereist dat veel training.

Gedurende de eerste paar honderd jaar van de balletgeschiedenis was dat geen probleem. Toen was het vanwege decorum niet gepast om het been hoger dan de heup te tillen. Zo werd voorkomen dat er te veel te zien was van de benen of het kruis, een taboe voor vrouwen. Voor mannen zouden te hoge benen met homoseksualiteit geassocieerd kunnen worden.

Na verloop van tijd begon decorum minder een rol te spelen en werden de grenzen steeds verder opgezocht. Aan het einde van de 19e eeuw dansten ballerina’s al in kortere tutu’s en maakten ze bewegingen met steeds meer virtuositeit, maar de benen kwamen niet hoger dan de heupen.

Heb jij een passie voor dans? Lees dan Dans Magazine! Neem een abonnement. 

Of schrijf je in voor de nieuwsbrief voor het laatste dansnieuws, spannende reportages en de mooiste interviews.

Andere focus

Doug Fullington, de assistent van de artistiek directeur bij de Pacific Northwest Ballet, benadrukt dat in de 19e eeuw dansers een stuk minder flexibel en uitgedraaid waren dan de dansers van tegenwoordig. Het ging meer om voetenwerk en het laten zien van elegante houdingen van het lichaam en de torso. Hoge benen waren voor het circus of voor de nachtclub, waar cancan performers hun ondergoed lieten zien terwijl ze hun been tegen hun neus zwaaiden. Aan de ene kant suggereerde deze beweging dat een vrouw los in de omgang was, maar tegelijkertijd betekende het zelfstandigheid en vrijheid. Deze mentaliteit werd zo’n 100 jaar later ook in het ballet belangrijk.

Sociaal geaccepteerd

Tijdens de eerste helft van de 20e eeuw werd het zien van vrouwenbenen steeds meer sociaal geaccepteerd. Vrouwen mochten tijdens de Olympische Spelen van 1928 in Amsterdam voor het eerst meedoen met turnen en ook in de mode werd kortere rokken trendy. De Russische choreograaf George Balanchine heeft vervolgens een grote invloed gehad op de ontwikkeling van het ballet zoals we dat nu kennen. Zijn moderne focus op de vorm van het lichaam (in plaats van op het verhaal), zorgde ervoor dat ballet-getrainde lichamen ook betekenis kregen op het toneel. Vanaf dat moment waren hoge benen onmisbaar in het ballet.

Andere choreografen zoals Maurice Béjard, Roland Petit, William Forsythe, Wayne McGregor en Dwight Rhoden implementeerden deze nieuwe standaard ook in hun werk. De reacties daarop waren wisselend. ‘‘Ik bied geen excuses aan voor hoge benen,’’ zei Rhoden daarover. ‘‘Mijn werk is een reflectie van de wereld om ons heen, en we leven in extreme tijden.’’

Tegenwoordig is het voor dansers een noodzaak om de benen hoog uit te kunnen vouwen. Het publiek heeft bepaalde verwachtingen en uit onderzoek blijkt dat balletleken hoge benen ook mooier vinden. De training van dansers is dan ook een stuk zwaarder dan honderden jaren geleden. Van jongs af aan wordt het lichaam dagelijks getraind om de juiste vormen aan te kunnen nemen.