Op 25 mei 2011 bracht het befaamde Ballet de l’Opéra national de Paris met Rain voor het eerst een choreografie van de Vlaamse choreografe Anne Teresa De Keersmaeker. In de gelijknamige documentaire van Gerard-Jan Claes en Olivia Rochette wordt het repetitieproces gevolgd. Het is een poëtische documentaire, maar verwacht geen verfilming van de dans zoals Thierry De Mey dat voor De Keersmaeker deed voor Fase en Rosas danst Rosas.

Poëzie van beelden

Wolken. De eerste minuut en vijfenveertig seconden van de documentaire zie ik een landschap van wolken dat nauwelijks beweegt waardoor het beeld bevroren lijkt, totdat een vogel de lucht doorkruist.

Het beeld doet me denken aan de eerste keer dat ik, zo’n acht jaar geleden, de verfilming van Fase (2002) zag, het dansstuk waarmee Anne Teresa De Keersmaeker in 1982 doorbrak. In Fase zag ik De Keersmaeker dansen: de bewegingen worden herhaald en herhaald en herhaald. De dans, net zoals de muziek van Steve Reich, is zo repetitief dat het me bijna niet opviel dat de fases zo nu en dan verschuiven en de dans toch evolueert. Toen veranderde mijn verveling in fascinatie voor detail en mathematische precisie waarmee zij werkt. Ik was bekeerd.

Bij de wolken van Rain hoor je onder andere voetstappen, mensen die elkaar begroeten, een piano, en de stem van Anne Teresa De Keersmaeker in een telefoongesprek. Het werkt desoriënterend. Ik vraag me af of de DVD wel goed werkt en spoel vooruit, en dan weer terug. Weer wolken met niet bijpassende geluiden. Ja, dit lijkt toch de bedoeling te zijn. Nu zie ik pas dat de wolken bewegen en langzaam van het scherm zweven. Dan doorbreekt de vogel de monotonie.

Een abrupte overgang: de camera volgt een man die door een nauwe en donkere gang loopt. Dan twee keer beelden van beveiligingscamera’s in, zo vermoed ik, hetzelfde gebouw. Door het perspectief krijg ik het gevoel dat er indringers zijn. Weer een abrupte overgang: een ballerina is zich aan het opwarmen op het grote podium en draait meerdere pirouettes. “Dames en heren, welkom in de Opera van Parijs. Dit is een klankentest.” Dan zien we De Keersmaeker in de repetitieruimte. Een vermoeid gezicht.

Wanneer de poëzie van beelden tot me doordringt zet mijn verwarring zich om in nieuwsgierigheid. Ik besluit niet langer te willen of te verwachten, maar te beleven.

Cultuurverschillen Rosas en Ballet de l’Opéra national de Paris

De rest van de documentaire zet zich in dezelfde trend voort. De beelden vertellen het verhaal. Een klassieke verteller ontbreekt. Daarentegen horen we de stem van De Keersemaeker die telefoneert. Met haar assistent Jakub bespreekt ze bijvoorbeeld het repetitieproces. Zo wordt duidelijk dat het aanleren van modern repertoire aan balletdansers nog niet zo makkelijk is.

Ook zorgen de politieke verschillen in beleidsvoering voor kopzorgen. In Rain moeten de dansers samenwerken als gelijkwaardigen, maar een soliste vindt haar rol te klein en dreigt af te haken. Ook het annuleren van een les zodat de leraar bij de vergadering kan zijn lijkt niet mogelijk.

Verder wordt aan het begin van de documentaire over de telefoon besproken dat de documentairemakers zich op één danseres willen concentreren, maar dat dat volgens de Paris Opera niet eerlijk zou zijn tegenover de andere dansers. Toch zien we vooral een meisje met lang blond krullend haar steeds terugkeren. Net zoals de vogel de lucht, doorkruist zij de documentaire.

Geen verfilming van Rain

Rain is weliswaar een poëtische documentaire, maar hier staan het repetitieproces en de cultuurverschillen centraal, niet de choreografie zelf. Wanneer de dansers in beeld zijn wordt er veel gebruik gemaakt van close ups die de beleving van de dansers benadrukken, maar waardoor de bewegingen helaas slecht te zien zijn.

Ook tijdens de opnames van de première van Rain staat de camera dichtbij en valt de dans buiten beeld. De camera vangt wel de mathematische precisie die het stuk kenmerkt en waar De Keersmaeker bekend omstaat, maar het doet verlangen naar meer.

De camera zoomt echter nog meer in, totdat alleen nog maar de bewegingen van de touwen waaruit het decor bestaat te zien zijn. Dan het beeld van de façade van het imposante opera gebouw. Het is nacht. Auto’s rijden voorbij, een dans van koplampen. Een documentaire van Olivia Rochette en Gerard-Jan Claes.