Gezien op 6 februari 2016 in Nationale Opera & Ballet, Amsterdam.

Beruchte exotische Friese danseres Mata Hari tot leven gebracht in gelijknamig ballet. Intrige, sensualiteit en elegantie in nieuw multicultureel balletspektakel. Een wereldreis met het Nationaal Ballet. Vele boeken en films zijn er over Mata Hari verschenen, maar dit is het eerste ballet.

Choreograaf en artistiek directeur, Ted Brandsen, heeft drie jaar gewerkt aan het creëren van Mata Hari. In die periode werd de controversiële dansende spionne tot in detail onderzocht door de choreograaf, librettist Janine Brogt en componist Tarik O’Regan. Brandsen vertelt in The Making of Mata Hari aan Sylvana Simons dat hij door de courtisane is gefascineerd, omdat ze zichzelf steeds weer uitvindt. De focus ligt minder bij de biografie en meer bij Mata Hari’s vele gezichten en haar transformatiekracht. Dat brengt de balletvoorstelling tevens tot grote hoogtes.

Wie is Mata Hari?

Mata Hari, geboren als Margaretha Geertruida Zelle in Leeuwarden, leefde van 1876 tot 1917. Haar leven wordt in het ballet chronologisch verteld. Brandsen en Brogt focussen in het libretto op het transformatietalent van de protagonist. Zelfs degene die het verhaal niet kent, kan het libretto volgen. Scenes flitsen voorbij en de muziek is vaak snel en dramatisch, het vermoeden gevend dat het leven van Mata Hari ook zo was. De balletvoorstelling komt over als een speelfilm.

We zien Margaretha ontpoppen van een onschuldig meisje uit Friesland die op jonge leeftijd trouwt met KNIL kapitein Rudolph MacLeod. Ze verhuizen naar Nederlands-Indië waar ze moeder wordt van twee kinderen, maar zich toch -met behulp van een kindermeisje- behoorlijk verveelt. De deftige dame vermaakt zich op chique feestjes door te flirten met officieren -mannen in uniform zijn haar lust en zwakte- wat MacLeod extreem jaloers maakt. Terwijl ze in het verre oosten woont komt Margaretha in aanraking met oriëntaalse dans. Wanneer ze na de dood van haar zoontje scheidt en naar Frankrijk verhuist ontpopt ze zich tot de exotische danseres Mata Hari.

Ze wordt door haar sensuele oriëntaalse striptease act als een ware diva door de mannen op handen gedragen. Totdat ze aan de kant wordt gezet, omdat Isadora Duncan haar aantrede maakt. Uiteindelijk wordt Mata Hari schuldig bevonden van hoogverraad jegens Frankrijk als spionne voor Duitsland in de Eerste Wereldoorlog. Of ze daadwerkelijk bewust aan spionage deed is tot vandaag de dag niet helemaal duidelijk. Door middel van de weelderige choreografie, intense muziek en beeldschone kostuums zien we Mata Hari’s hartstochtelijke levensloop en vele gezichten.

Anna Tsygankova overtuigende exotische danseres  

Het karakter van Mata Hari wordt uitgevoerd door eerste soliste Anna Tsygankova. Deze gigantische hoofdrol is door Brandsen op Tsygankova gemaakt. Ze danst en speelt de rol van Mata Hari vol passie en overgave. De primaballerina weet continu de aandacht te houden door haar weelderige bewegingen en de krachtige duetten met haar echtgenoot en latere minnaars. Als de meest elegante diva draait, zwiept en rent Tsygankova als Mata Hari over het toneel.

Verfijnd multicultureel ballet

Terwijl ze met haar gezin in Nederlands-Indië woont bezoekt Mata Hari een tempel waar ze de tempeldanseressen innemend aanschouwt. Als een droom verschijnt de god Shiva. De totaal wit geschminkte danser is één van de hoogtepunten van het ballet. Hij lijkt onmenselijk: goddelijk. De choreografie heeft sterke oriëntaalse elementen gecombineerd met klassiek ballet. Ik word meegenomen naar een andere tijd en plek, alsof ik me in een hallucinatie waan. Dit is het moment dat Mata Hari inspireerde om -jaren later in Parijs- haar oriëntaals gebaseerde striptease te tonen. De choreografie, muziek en kostuums werken naadloos samen om de culturele verschillen tussen Frankrijk en het verre oosten te tonen.

Cherpins ‘haute couture’ kostuums: een extensie voor dans

De tijdsgeest wordt excellent weergegeven door kostuums die zo op de modeparades van de Parijse salons kunnen meelopen. Kostuumontwerper François-Noël Cherpin weet met kleuren en type stoffen de rangen van de personages te verbeelden. Het sobere van Friesland in de laat negentiende eeuw in combinatie met de welvarendheid van Margaretha’s ouders wordt aangetoond door zwarte jurken met pofmouwtjes voor de dames die haar opvoedden. In de begin twintigste eeuw is Parijs het bruisende centrum van Europa en toonaangevend in abstracte kunst en entertainment. Een breed scala aan felle kleuren komt voorbij wanneer de cancan danseressen aantreden met fel gekleurde boa’s, korsetten en lange onderbroeken met gigantische pruiken. De Duitse en Franse militairen worden onderscheidden door kleur (blauw en groen) en stijl. De danseressen uit het verre oosten zijn wijde broeken en elegante sjaals aangemeten. De kostuums van de vrouwelijke dansers geven een extra dimensie aan de choreografie, omdat de stoffen als extensie van het dansende lichaam functioneren.

Tragische dood van vermeende spionne Mata Hari

Het decor van Clement & Sanôu wordt ingezet als stationshal, paleis, theater, kleedkamer en tempel. Maar wanneer de oorlog uitbreekt valt vanuit het plafond het decor in stukken. Losse delen hangen bungelend boven het toneel. De teloorgang is duidelijk. Mata Hari wordt gevangen genomen en terechtgesteld voor hoogverraad aan Frankrijk. Ze wordt gefusilleerd door twaalf militairen en krijgt een genadeschot in het hoofd. Tsygankova valt op de grond. We zien de jonge Margherita met haar rode sjaal over het podium huppelen. De herinnering blijft.  

Verrassende, appetijtelijke balletvoorstelling

Het libretto staat als een huis, de kostuums zijn een lust voor het oog, de choreografie is simpelweg prachtig en de muzikale compositie ondersteunt Mata Hari’s emotionele levensreis. Zoals de kostuums overkomen als haute couture geeft de gehele balletvoorstelling het gevoel van haute cuisine. Mata Hari is als een luxe zevengangen verrassingsdiner; je weet ongeveer wat je wordt aangeboden, totdat de gerechten op een mooi zilveren dienblad worden opgediend en je opmerkt de hele avond te zitten smullen.  

Mata Hari is van 6 tot en 26 februari te zien in Nationale Opera & Ballet te Amsterdam. Voor meer informatie, zie www.operaballet.nl/nl/ballet/2015-2016/voorstelling/mata-hari.