Dinsdag 13 oktober schitterden Anna Tsygankova en Jozef Varga in de reprise van Giselle, die Het Nationale Ballet dit najaar wederom opvoert in De Nationale Opera en Ballet in Amsterdam. De reproductie van het romantische ballet Giselle uit 1841- gerevitaliseerd door Rachel Beaujean en Ricardo Bustamante in 2009, maar met respect voor de klassieke ballettraditie - blijkt eigentijdser dan het aanvankelijk oogt.

Giselle: “Laten we dansen”

Een mime-gebaar dat veel voorkomt in Giselle is “laten we dansen” , waarbij de handen boven het hoofd rond elkaar worden gedraaid. Het boerenmeisje Giselle houdt enorm van dansen, met name met haar geliefde Loys (Graaf Albrecht in vermomming). Haar moeder waarschuwt haar meermaals dat te veel dansen tot haar dood zal leiden, omdat ze al een zwak hart heeft. Ze zal dan in een wili veranderen, een wraakzuchtige geest van een vóór haar huwelijk gestorven meisje (dat haar liefde voor de ‘dans’ niet heeft kunnen bevredigen).

Wanneer de ware indentiteit van Loys onthuld wordt, sterft Giselle aan een gebroken hart en slaat het noodlot toe: ze wordt een wili. Ook wili’s dansen veel; gekleed in bruidsjurken rijzen zij ’s nachts op uit hun graven en dwingen de jongemannen die hun pad kruisen met hen te dansen tot ze sterven van uitputting. Maar wanneer graaf Albrecht Giselle’s graf bezoekt, redt zij hem van de dood door rustig (in plaats van wild) samen met hem de nacht door te dansen.

Romantisch ballet uit 1841

Waar het programmaboekje van Het Nationale Ballet de universele en tijdloze thema’s van onmogelijke liefde, bedrog, verdriet, waanzin, wraak en vergiffenis benadrukt, kan ik niet anders dan terugdenken aan mijn schoolboeken balletgeschiedenis die een hele andere lezing van Giselle blootleggen. Zo legt Sally Banes in Dancing Women; Female Bodies on Stage een verband tussen de plot en het sociaal-maatschappelijke klimaat waarin het ballet is ontstaan.

Het was in de negentiende eeuw niet ongebruikelijke dat rijke mannen of mannen van adel hun positie misbruikten om jonge, arme meisjes van lagere standen (zoals ballerina’s) als minnares te nemen (in het gunstige geval) of seksueel te misbruiken en vervolgens te verlaten (in het ongunstige geval). In deze context kan het ‘dansen’ uit Giselle (alsmede andere balletten uit die tijd) ook wel gelezen worden als metafoor voor seks. In de eigentijdse versie van de Zweedse choreograaf Mats Ek wordt Giselle dan ook neergezet als een ongeremde, seksueel ontluikende tiener. Zo’n lezing van “laten we dansen” maakt het ballet weliswaar interessanter, maar ook een stuk minder aantrekkelijk en onschuldig.

Gerevitaliseerd door Rachel Beaujean en Ricardo Bustamante

Bekeken vanuit bovenstaande context, zijn er in de gerevitaliseerde versie van Giselle van Rachel Beaujean en Ricardo Bustamante enkele significante veranderingen doorgevoerd. Zo voert in de huidige versie van het ballet de zuivere, pure liefde de boventoon. In de visie van Beaujean en Bustamante is Albrecht geen casanova, maar houdt hij oprecht van Giselle. Jozef Varga (graaf Albrecht) zet geen bad guy neer, maar een zachtaardige man, en Anna Tsygankova geeft kracht aan de goedgelovige Giselle. Daardoor is het ballet eigentijdser, of op zijn minst tijdlozer, dan andere interpretaties.

Verder valt op dat de rol van Albrecht nu gelijkwaardiger is aan die van Giselle. In de hoogtijdagen van het romantische ballet apprecieerde het (overwegende mannelijke) publiek geen mannelijke dansers op het podium, want zij kwamen naar het theater om de ballerina’s te aanschouwen. In de versie van Giselle die Het Nationale Ballet nu opvoert zien we gelukkig echter ook veel mannen dansen. Zo krijgt Jozef Varga, in de rol van Albrecht, ruim de tijd om zijn waanzinnige techniek te tonen. Ook valt de Zuid-Koreaanse danser Young Gyu Choi op: wanneer hij al draaiende weet te vertragen en fluisterend zacht landt, begint het publiek spontaan te applaudisseren.

Het Nationale Ballet danst Giselle

Als ik na afloop van de balletvoorstelling op het perron van station Amsterdam Amstel sta te wachten, overhoor ik het gesprek van het meisje naast me. “Het was een beetje heen en weer lopen en dramatisch doen” is haar antwoord op de vraag wat ze van Giselle vond. Haar gesprekspartner antwoordt dat hij Cinderella (van choreograaf Christopher Wheeldon) een van de mooiste balletten vindt van Het Nationale Ballet. Wat al snel blijkt uit hun gesprek is hoe eigentijdser het ‘jasje’ van het ballet, hoe meer het hen aanspreekt.

Zelf had ik aanvankelijk ook moeite met de ouderwetse - weliswaar prachtige - enscenering (kostuums en decor van Toer van Schayk) van Giselle in de Rijn-vallei in Duitsland in de negentiende eeuw. Hierdoor begreep ik aanvankelijk niet wat er mee bedoeld werd dat deze versie van het ballet ‘gerevitaliseerd’ is. Het vereist namelijk enige balletgeschiedkundige kennis (en de hulp van het programmaboekje) om te herkennen en begrijpen dat het de dans zelf is die deze versie uit 2009 eigentijds maakt en een andere lezing van het verhaal creëert.

Toen een kennis van mij op Facebook (die nog nooit naar het ballet is geweest) aan mij vroeg of Giselle een aanrader is voor een leek, twijfelde ik dan ook. Uiteindelijk heb ik bevestigend geantwoord omdat het een relatief kort ballet is (twee uur) en er uitstekend gedanst wordt. Naast de optredens van Jozef Varga en Young Gyu Choi bezorgde Anna Tsygankova mij kippenvel. Met name de ‘waanzin’-scène, waarin ze sterft aan haar gebroken hart, is adembenemend. Balletkenner of niet, deze scène laat niemand onberoerd.

Giselle van Het Nationale Ballet is nog te zien tot en met 15 november 2015. Ga voor meer informatie naar de website van de Nationale Opera en Ballet.