Zoektocht naar nulpunt van de ziel in première tijdens Holland Dance. De Winterreise van Franz Schubert is een zoektocht naar de kern van het bestaan in 24 liederen. De Braziliaanse choreograaf Samir Calixto voegde aan zang en pianospel dans toe. Het stuk gaat in première tijdens Holland Dance 2012.

Interview met Calixto en pianist Rudolf Jansen door Frans van Hilten, denhaag.nl

Schuberts Winterreise is zijn laatste grote cyclus liederen. Zijn vrienden vonden de sombere muziek niet geslaagd; zijn goede vriend Von Schober waardeerde zelfs maar 1 lied, Der Lindenbaum. Hierop sprong Schubert volgens het verhaal op en zei dat de mensen de Winterreise ooit het beste van al zijn muziek zouden vinden.

Schubert vond de eerste 12 gedichten van zijn depressieve tijdgenoot Wilhelm Müller in een almanak. Hij wist dat hij vroeg zou sterven en voelde zich erdoor geraakt. Pas maanden nadat hij liederen bij de gedichten had geschreven, ontdekte hij bij toeval dat er nog 12 gedichten waren. In de muziek is dan ook verschil te horen tussen de twee helften. Een pauze in de voorstelling is nodig volgens choreograaf Samir Calixto: ‘Niet alleen voor de koffie!’

Nog nooit ijs gezien
Elf jaar geleden studeerde Samir Calixto behalve dans en toneel zelf ook klassieke zang aan het conservatorium in São Paulo (Brazilië) toen hij de Winterreise voor het eerst hoorde. ‘Ik begreep niets van winter, had nog nooit ijs gezien behalve in de vriezer. Toch sprak iets erin mij aan, iets universeels. Ik luisterde naar de liederen, maar pas na 3 jaar kon ik de cyclus als één geheel aanhoren en bevatten.’ Rudolf Jansen herkent dat gevoel: ‘Liederen zijn moeilijk. Ik kreeg zelf pas zo rond mijn 20ste interesse in zang.’

Calixto ziet de Winterreise als een ui, waar je steeds meer lagen af kunt pellen. ‘Je moet een bepaalde fase in je leven bereikt hebben om het goed te begrijpen.’ Het heeft dan ook jaren geduurd voor hij zich durfde wagen aan delen van de Winterreise als dansvoorstelling. Hij werkte inmiddels in Nederland bij Korzo. Tijdens Holland Dance Festival 2012 gaat eindelijk de complete ‘tetralogie’ in première.

Het verhaal van de Winterreise

Het ik-personage van de liederen is afgewezen door zijn geliefde en trekt de besneeuwde wereld in, waar hij steeds meer op zichzelf teruggeworpen raakt. ‘Maar de eigenlijke weg die hij aflegt is een innerlijke weg,’ vindt Calixto. ‘Het stuk gaat niet per se over een man. In het eerste deel rekent hij af met het eerste obstakel, de geest. Die rationaliteit is niet de diepste laag die erin zit, en een typisch mannelijke benadering. Daarom heb ik gekozen het 1e gedeelte als man zelf te dansen.’

Het 2e deel draait om de meer vrouwelijke wereld van de onbeheerste emoties. ‘In dit deel wilde ik twee vrouwelijke dansers. Vrouwen praten om toegang te krijgen tot hun emoties. De performers maken dan ook sprekende bewegingen en geluiden. Het toneel is net als in het eerste deel donker en vol schaduwen. Na het 2e deel gaat alles open en wordt de wereld wit.’

Paniekaanval op de gletscher

‘Het 3e deel bestaat uit agressieve liederen, de totale gekte heeft toegeslagen. De hoofdpersoon is verbitterd en verliest het contact met de werkelijkheid. Als de sneeuw zijn haar wit maakt, denkt hij dat hij oud is geworden. Ik ben in IJsland op een gletscher geweest en heb daar een paniekaanval gekregen. Het is zo overweldigend. Ik hoorde de lage tonen van de ijslagen die over elkaar heen schuiven, ik was bang in een scheur te verdwijnen. Na die ervaring begreep ik dat het derde deel van de Winterreise ook over paniek ging.’

‘Het 4e deel is de doorbraak. De liederen zijn meer innerlijk en eenvoudiger. Wat te doen met het karkas dat na de crisis van je over is gebleven? Ik heb dit deel Zero Kelvin genoemd, het absolute nulpunt van de temperatuur. Zo kwetsbaar als het maar kan, een symbolische dood, waarin alles stilstaat.’

De cyclus eindigt met een vraagteken. In het laatste lied gaat de zoeker mee met een vreemde oude lierspeler die zijn ‘Lieder’ (gedichten) kan spelen. Samir: ‘Het is geen eenduidig of lineair verhaal. Het gaat eigenlijk over verlichting, over de zoeker naar waarheid die door alle lagen heen moet.’

Rudolf Jansen

Voor de complete cyclus vroeg Samir pianist Rudolf Jansen. Jansen is een bekend liedbegeleider, maar hij begeleidde nooit eerder dans. Jansen: ‘Ik begeleid nog steeds de zanger. Het is moeilijker omdat de zanger soms ver weg is, dat brengt risico’s mee maar daar vind je trucjes op. Maar ik voel me ook geïnspireerd door wat er op de vloer gebeurt. Er zijn zoveel elementen! De Winterreise bevatte al literatuur en muziek, en nu dus ook dans.’

Tenor Eyjólfur Eyjólfsson beweegt al zingend, hij is deel van het podiumbeeld, net als bij opera. ‘Maar bij opera is de muziek minder verfijnd,’ vindt Samir. ‘Wij zijn vanaf het begin diep erin gedoken. De zanger verwerkt de liederen echt, hij spuugt niet alleen maar noten uit. Ik wilde zijn rol groter maken door hem te laten dansen, en die van de pianist ook.’

Samir is erg blij met Rudolf: ‘Hij is zo’n autoriteit dat ik hem lange tijd niet durfde vragen. Hij kent het stuk zo goed. Dat hij mijn bewerking accepteerde, betekende voor mij een soort groen licht. Er is een delicaat evenwicht tussen ons en veel gevoel, we zijn wederzijds van elkaar afhankelijk.’

Rudolf: ‘Het is voor mij ook spannend om de fysieke danstechniek op het podium te zien. Ik voel me gelukkig dat ik dit op mijn pad kreeg. Ik heb dit stuk met veel zangers gedaan, elk heeft zijn eigen, soms rare ideeën. Je moet samen een duo vormen, anders werkt het niet.’

Samir hoopt dan ook dat het publiek zich na afloop geen noten herinnert of bewegingen, maar een indruk overhoudt aan het stuk als geheel.

Lees meer over dans in Den Haag ook op www.denhaag.nl

De Winterreise Tetralogy, The Full Cycle. Te zien in Korzo Theater, 29 januari, 4 , 5 en 19 februari. Kaarten normaal € 17,50, studenten € 11.
Korzo brengt meer eigen producties op de planken tijdens het festival met het programma New Talents. Daarin is werk te zien van Kalpana Raghuraman (Towards Dawn), Alida Dors (Living apart and together) en Jasper van Luijk (About There & Here).