Door Tara Boonstra

Maandag 11 april organiseerde het National Centre of Performing Arts een uniek mini-symposium over de wijze waarop stem en ademhaling gebruikt kunnen worden in de podiumkunsten. Verschillende sprekers kwamen aan bod, waaronder muzikant Raf de Groote, psychiater Bram Bakker en dans-stemkunstenaar Patricia Bardi. Een enerverende avond met presentaties, interactieve oefeningen en dialoog: wat uitvoerend kunstenaars kunnen leren over de effecten van hun ademhaling op lichaam en geest.

De ademhaling is van groter belang dan vaak gedacht wordt. Het aantal burn-outs onder jongeren neemt steeds meer toe, zo ook in de kunstensector, en een van de oorzaken daarvan is een verkeerde ademhaling. De sprekers van deze avond pleiten daarom voor de potentie ervan in de podiumkunsten. 

Dansen vanuit je organen

Waarom is de ademhaling een zegening, zowel op als buiten het podium? Het is een van de vragen die centraal staat deze avond en die Patricia Bardi in haar werk probeert te beantwoorden. Bardi, afkomstig uit de Verenigde Staten, maar inmiddels gevestigd in Amsterdam, is improvisatie-performer, choreograaf en body-work-specialist, maar bovenal is ze een dans-stemkunstenaar die tijdens haar performances haar ademhaling ,lichaam en stem actief gebruikt.

Tijdens haar danscarrière ontwikkelde Bardi een dwingende nieuwsgierigheid naar de innerlijke processen die dansen en beweging ondersteunen. Hoewel ze begon als een stille danseres, zoals de danstraditie gewoon is, is ze in de afgelopen 30 jaar zich steeds uitgesprokener gaan richten op dansen en beweging van binnenuit. Ze vroeg zich af: wat ondersteunt onze vitaliteit bij dans en beweging?

Zo komt Bardi uiteindelijk terecht bij haar organen. Ze wil precies weten hoe haar organen functioneren, waaraan ze bijdragen en hoe ze aanwezig zijn terwijl zij zich op het podium voortbeweegt. Met die gedachtes creëert zij experimentele dansvormen waarbij ze vanuit haar organen begint te dansen. Concreet moet je je dat als volgt voorstellen: je voelt het kloppen van je hart, je voelt de honger in je maag en van daaruit ontwikkel je dansbewegingen. Bardi werkt dus vanuit de directe ervaring, waarbij ze dergelijke bewegingen integreert met de kracht van ademhaling en stemgebruik. Met je stem, die ondersteund wordt door je ademhaling, creëer je een ritme dat het lichaam wakker schudt, je in een flow brengt, zodat je uit je ratio wordt gehaald. 

Lichaam als levende kracht

Van belang hierbij is vooral: bewustwording. Ben je bewust van het feit dat je lichaam een levende kracht is die je kan inzetten tijdens je performance. Deze bewustwording kun je volgens Bardi bereiken met de volgende oefening:

Ga in een ontspannen positie staan, sluit je ogen en leg je handen losjes op je hoofd. Voel je benen op de grond staan, voel hoe de toppen van je vingers op je hoofd liggen en probeer alleen daar aan te denken. Vervolgens verplaats je die vingertoppen naar de zijkant van je gezicht, ongeveer ter hoogte van je ogen. Probeer daarbij de spieren in je gezicht zoveel mogelijk te ontspannen en concentreer je alleen op die vingertoppen die losjes op je gezicht liggen. 

Op deze manier ga je de verschillende gedeeltes van je lichaam langs. Telkens leg je je handen enkele seconden op een andere plek zodat je concentratie zich steeds verplaatst naar dat gedeelte en naar hoe je vingertoppen daarop rusten. Vanaf je gezicht verplaats je je handen naar je hals, vanaf je hals naar je hart, vervolgens naar je buik, je bovenbenen, je knieën tot je in gebukte houding ter hoogte van je enkels bent. Uiteindelijk rol je je langzaam op, open je je ogen en zal je zien dat je je lichter en helderder voelt. 

De noodzaak van ademhaling

Bewustwording begint bij een goede, regelmatige ademhaling. Volgens muzikant Raf de Groote, die vanwege spanning op het podium kampte met hyperventilatie en psychiater Bram Bakker, medisch gespecialiseerd in paniekaanvallen en hyperventilatie, besteden we daar te weinig aandacht aan. Dat heeft niet alleen grote gevolgen voor onze mentale en fysieke gezondheid, maar het is ook een probleem in de uitoefening van kunst.

De grootste oorzaak voor verschijnselen van hyperventilatie of een onregelmatige ademhaling wordt gevormd door spanning en stress. Onze manier van denken die hierdoor bepaald wordt, beïnvloedt automatisch ons gevoel. In het geval van stress proberen we deze gevoelens, afkomstig uit ons emotionele brein, te onderdrukken. En dat komt de meeste performances, die voortvloeien uit het emotionele brein, vaak niet ten goede. 

Balans

Voor iedere volwassene in rust zou het aantal ademhalingen zes à zeven per minuut moeten zijn. Tijdens het dansen is het uiteraard moeilijker om een dergelijke frequentie aan te houden. In dat geval is het vooral van belang is dat je ademhaling regelmatig blijft. Dat kan je bereiken met twee manieren van ademhalen: 1) Je ademt in door je neus en daarna zo lang mogelijk uit door je mond of 2) Je ademt in door je neus, direct weer uit door je mond en wacht daarna zo lang mogelijk met opnieuw inademen.  

Hoe voorkomen we nu dat we gestrest op het podium staan? Uiteindelijk blijkt ‘balans’ hier het toverwoord. We moeten teruggaan naar het creëren van een balans tussen een klein beetje stress, een grote hoeveelheid bewustzijn en een zeer regelmatige ademhaling.  Een gezonde ontspannen geest in een gezond evenwichtig lichaam resulteert in de beste performances.