Choreografe Marie Goeminne maakt met haar nieuwste voorstelling Have I Been Here Before een meditatie over de dood. ‘In alles leeft de dood, toch willen we er vaak niet aan.’

tekst Bregtje Schudel
foto’s Eva Gjaltema

Het is deze maandagmiddag druk in de Ite Boerema Studio aan de Eerste Helmerstraat in Amsterdam. Alle stoelen zijn bezet en zelfs de trap is vol. Familie, vrienden en geïnteresseerden zijn afgekomen op de open repetitie met nagesprek van Marie Goeminne. Ze geeft een voorproefje op haar nieuwste voorstelling Have I Been Here Before die in december bij Dansmakers Amsterdam in première gaat. Een meditatie over vergankelijkheid, over de dood… en over het leven.

Het was niet een onderwerp waar ze actief naar op zoek was, vertelt de choreografe na de repetitie. Want, al maakt de dood – onherroepelijk – deel uit van het leven, we staan er niet graag bij stil. ‘De dood is niet aantrekkelijk,’ beaamt Goeminne. ‘Maar tegelijkertijd is het onderdeel van het leven. Vanaf het moment van je geboorte, ga je dood. Cellen sterven af, het is een constant proces in je lijf. De natuur loopt continue van lente naar winter naar lente. In alles leeft de dood, toch wil je er niet aan.’

Verlammende vrees vertaalt in een voorstelling

Tijdens de première van haar vorige stuk Wie je ook bent (over onvoorwaardelijke liefde), borrelde toch opeens het idee voor een voorstelling over de dood op. ‘Ik had er eerst nog wel veel weerstand tegen. Waarom komt dit nu opeens bij me boven? Wat moet ik hiermee?’ Een groot deel van die weerstand kwam, zo bekent Goeminne, door angst. ‘Ik heb een verlammende vrees voor verlies. Ik kan me gewoon niet voorstellen dat mensen ooit weg zullen gaan, of dat ik er zelf opeens niet meer ben. Ik heb het zelf ook nog niet van dichtbij meegemaakt. Het is allemaal ver van m’n bed.’

Toch kwam het onderwerp tijdens de geboorte van haar zoon, nu vier jaar geleden, opeens best in de buurt. ‘De bevalling was wel een worsteling. Hij was even bewusteloos en bevond zich echt even in een soort tussenwereld, tussen leven en niet leven. Dat was een hele gekke gewaarwording.’ Uiteindelijk ging alles goed, maar het maakte Goeminne wel nieuwsgierig naar bijna-dood-ervaringen. ‘Ik kwam uit bij een boek van Pim van Lommel, een hartchirurg. Hij praatte met mensen die klinisch even dood zijn geweest, die zichzelf zagen liggen op de operatietafel en zichzelf richting een tunnel zagen gaan. Het blijft een heel omstreden thema. Sommige mensen zijn er superkritisch over, anderen geloven echt in een leven na de dood. Dat gegeven boeit mij. Wat gebeurt er nu eigenlijk na de dood?’

De levenscycli in Have I Been Here Before

De dood mag misschien onaantrekkelijk zijn, eigenlijk zijn voorstellingen over de dood niets nieuws. Goeminne: ‘Een bevriend beeldend kunstenaar merkte eens terecht op dat eigenlijk al het werk stiekem over de dood gaat, over existentiële vragen. Maar zo direct, dat zie je minder vaak.’ Het is dan ook een heel breed concept, geeft Goeminne toe. ‘Je kunt het heel persoonlijk maken, dan gaat de dood over verlies en over pijn. Dat menselijke aspect wil ik zeker niet negeren, maar het is hier niet mijn prioriteit. Ik zoek het liever in de grotere universele beweging, het constante proces van ontstaan en vergaan, iets dat tegelijkertijd wordt afgebroken en opgebouwd.’

De gedachte achter zich steeds weer herhalende cycli komt ook terug in de titel Have I Been Here Before, vertelt Goeminne. ‘Worden we steeds herboren? Komen we altijd weer terug? Wanneer we de aarde verlaten, komen we dan op een plek waar we al geweest zijn? Dat idee komt ook van een droom die ik vroeger heel vaak had. Ik kom in een ruimte zonder grenzen, wit en eindeloos. Toch is er een gevoel van herkenning en weet ik: Hier ben ik al geweest.’

Een mengeling van dans en beeldende kunst

Die dromerige kwaliteit komt prachtig tot uiting in het begin van de repetitie, wanneer Anne-May de Lijser langzaam naar het levenloze lichaam van Maaike van de Westeringh loopt en vervolgens als een roofvogel op diens schouders hurkt. Er gebeurt bijna niets, toch kan je niet stoppen met kijken. Het is tekenend voor de bewegingstaal van de van oorsprong Vlaamse choreografe, een mengeling van dans en beeldende kunst, waarin het lichaam als een sculptuur of schilderij is, maar dan wel eentje dat ademt, en beweegt. Daarom houdt Goeminne de lichamen van de dansers ook graag zo veel mogelijk onbedekt (als het kan helemaal naakt, hier met huidkleurig ondergoed). ‘Ik vind het mooi om zoveel mogelijk de lichaamsstructuur te zien,’ verduidelijkt ze. ‘De botten, de spieren, om echt het lijf aan het werk te zien.’

Haar liefde voor schilderkunst komt terug in de laatste scène, waarin danseres Zoë Leduc door De Lijser en Van de Westeringh als een lappenpop van de ene naar de andere pose wordt gemanoeuvreerd. ‘Daar zitten heel veel bekende Jezus-posities in, de dode op schoot, het lichaam aan het kruis. Krachtige beelden uit de middeleeuwse schilderkunst die ik hier ook probeer te vangen, maar dan wel als één doorgaande beweging.’

Dansvoorstelling met alleen vrouwen

Dat er in de voorstelling alleen vrouwen zitten was een bewuste keuze, zegt Goeminne. ‘Ik wilde expres geen ‘gemengd’ team. Hoe abstract een voorstelling ook is, wanneer je een man en een vrouw tegenover elkaar zet, zie je er al snel een relatie in. Dat wilde ik voorkomen. Dit maakt het universeler. Tegelijkertijd heb ik voor vrouwen gekozen, omdat het idee van cycli ook wel meer bij vrouwen past, van het maandelijks terugkerende fenomeen, tot het baren van leven.’

De voorstelling is nog lang niet af, maar deze zoektocht naar de dood heeft al wel wat opgeleverd. ‘Weten dat iemand opeens van je weggenomen kan worden blijft heel confronterend,’ bekent Goeminne. ‘Maar ik voel wel dat ik me er steeds meer open voor kan stellen. Weet wel, ik ben nog een leek op dit gebied, dus ergens denk ik ook: Wie ben ik eigenlijk om hier een stuk over te maken? Maar hoe meer ik er mee bezig ben, hoe minder bedreigend het is. Ik vind steeds meer rust in de wetenschap dat de dood er is. En dat is oké.’

HAVE I BEEN HERE BEFORE | Marie Goeminne
Za 10/12 20:30, Première Dansmakers Podium
Zo 11/12 15:00, Dansmakers Podium
Tickets: Online € 13,00 / € 10,50  
Meer info: www.dansmakers.nl

 Have I Been Here Before is vanaf 25 januari te zien tijdens het Moving Futures Festival in verschillende Nederlandse theaters.
Website Dansmakers  
Website Moving Futures

Dit artikel is al eerder verschenen in Dans Magazine 6.