Tijdens SPRING Performing Arts Festival in Utrecht zijn verschillende voorstellingen te zien met naakte lichamen: Memento Mori, Wellness en Suddenly everywhere is black with people. Ze krijgen de hashtag #nakedtruth, maar wat is de naakte waarheid die wordt getoond? Waarom zijn de performers naakt? Bestaat functioneel naakt eigenlijk nog wel? En wat zegt deze naaktheid over de maatschappij van nu?

Memento Mori van Pascal Rambert toont onschuld

In Memento Mori van Pascal Rambert tasten vijf naakte mannenlichamen in het duister. Dankzij minimale belichting zien wij hen als schimmen over het podium bewegen. Later wordt er fruit het podium op gedragen, dat vervolgens geplet worden wanneer de performers intiem om elkaar heen bewegen. 

Het stuk gaat over het begin van de wereld - of van een nieuwe wereld - en in dat opzicht lijkt het naakt gepast. De fruitscène interpreteer ik als een verwijzing naar het Hof van Eden, toen men nog geen kennis had van goed en kwaad en zich van zijn blote lichaam niet bewust was. Daarmee verwijst naakt in deze voorstelling naar onwetendheid en onschuld en de groep lichamen naar een verloren tijd en eenheid. 

In dat opzicht doet het naakt me ook denken aan het primitivisme van eind negentiende eeuw. De gedachte dat ‘primitieve’ of ‘onbeschaafde’ volkeren - die ten tijden van het kolonialisme ontdekt werden - dichter bij de natuur stonden was een grote inspiratiebron voor kunstenaars die de technologische vooruitgang en het moderne leven in de drukke steden van de Westerse beschaving als een gevaar zagen. 

Hadden de performers in Memento Mori kleding aan gehad, dan was het een hele andere voorstelling geweest. Niet omdat het feitelijk naakt een groot onderdeel van de voorstelling was - het was vaak te donker om zelfs maar te zien dat de performers naakt waren - maar omdat de symbolische referentie wel essentieel is voor het concept. 

Wellness van Florentina Holzinger is helend

In Wellness van Florentina Holzinger en Vincent Riebeek zijn de performers op zoek naar de perfecte symbiose van een gezond lichaam en een gezonde geest. Ze houden ons een spiegel voor en tonen alle mogelijke middelen die men aanwendt om dat doel te bereiken, waaronder dans, yoga en seks. Tijdens het stuk Graham-dans gaan een voor een de kledingstukken uit. Vervolgens worden de naakte lichamen met olie besprenkeld en tuimelen ze onafscheidelijk om elkaar heen. Ook lesbische seks met voorbinddildo is een onderdeel van de voorstelling. 

De verwijzing is subtiel, maar de dansliefhebber weet dat Martha Graham - wiens bewegingsvocabulair de dansers gebruiken - behoorde tot de primitivisten en abstract expressionisten. Moderne dans werd indertijd gezien als een holistische kunst die de duivelse dualiteit van de moderne wereld zou kunnen helen. Al danste Grahams dansers zelf niet naakt, het geleidelijk uitkleden van de dansers in Wellness wijst erop dat moderne dans een manier is om die balans van lichaam en geest te bereiken. 

De meer sensuele en seksuele onderdelen van de voorstelling shockeren wel. Balans tussen lichaam en geest wordt niet bereikt door je aan oude angsten vast te klampen, maar door je verder te ontwikkelen en buiten je comfortzone te treden. Hier wordt het naakt grensverleggend op een Gestalttherapeutische manier a la Fritz Perls, in plaats van de Jungiaanse symboliek die Graham zo inspireerde.  

Lieneke Mous, de vriendin die die avond met me mee naar de voorstelling is gegaan, verklaart na de voorstelling enthousiast dat functioneel naakt gelukkig nog bestaat. Beiden geven we als eersten een staande ovatie. Toch vraag ik me af de man naast mij het naakt ook als functioneel heeft beschouwd; hij was tijdens de naaktscènes aan het hijgen.  

Suddenly everywhere is black with people van Marcelo Evelin is demonisch

De naakte lichamen van de dansers in Suddenly everywhere is black with people van Marcelo Evelin zijn met houtskool zwart geverfd. Als een groep bewegen zij zich door de ruimte die met een omheining van Tl-buizen is afgezet. Het is taak aan het publiek, die ook binnen de omheining staat, op tijd uit de weg te gaan. Het roept bij mij een gevoel van achtervolgingswaanzin op. Wanneer de dansers op me afstormen draai ik me om om weg te vluchten, maar de jongens achter mij verroeren zich niet en in een vlaag van paniek klamp ik me aan een van hen vast. 

In Suddenly everywhere is black with people is het naakt niet onschuldig of genezend, maar eerder demonisch. De zwart geverfde lijven doen me denken aan beeldgeving ten tijde van het kolonialisme en de slavernij toen ‘zwarte’ mensen als zwart werden afgebeeld, in plaats van bruin. Hier ervaar ik geen liefde of verlangen naar vroegere tijden, maar een angst voor de ander, een angst voor het onbekende. 

De eenheid die de groep echter vormt doet toch ook weer denken aan het primitivisme. Slecht in een scène laten de dansers elkaar los en lopen als zombies tussen de toeschouwers door. Blijkbaar is het de gemeenschap die vitaliteit aan het leven verschaft. Toch geeft de groep me een beklemmend gevoel, hetzelfde beklemmende gevoel dat Facebook, iPhones en mensenmassas me geven. Die vervelende drang om je continu met elkaar te bemoeien. 

Modern primitivisme op SPRING?

Het valt me op dat in iedere voorstelling minstens een scène zit waarin de dansers onafscheidelijk zijn en de verschillende naakte lichamen als één lichaam bewegen. Wisten de theatermakers van elkaars voorstellingen, of zijn ze onafhankelijk van elkaartot hetzelfde beeld gekomen? Wat zegt dit modern primitivisme over de maatschappij van nu? Gaat de voorkeur voor naakte groepen mensen samen met de liefde voor ecologisch, biologisch en de terugkeer van baarden en snorren? Zijn we bang voor de plek die technologie in ons leven inneemt? Willen we terug naar een tijd waarin we ons niet bewust waren van het kwaad dat zich aan de andere kant van de wereld, of in eigen land, afspeelt? De naakte waarheid op SPRING roept op tot reflectie en spookt nog dagen door je hoofd.