Het Medisch Centrum Haaglanden Westeinde in Den Haag heeft een bijzondere polikliniek: het Medisch Centrum voor Dansers en Musici (MCDM). Het doel van deze speciaal voor dansers en musici opgerichte afdeling is het voorkomen en behandelen van blessures die worden veroorzaakt door het dansen of musiceren. Maar het kan ook blessures betreffen die elders opgelopen zijn en hinderen bij het dansen of musiceren, zoals een op een stoeprand verzwikte enkel. Zowel professionals als amateurs worden behandeld in het MCDM.

Volgend jaar bestaat het MCDM 20 jaar (opgericht op 1 april 1993). Reden genoeg om eens wat meer te weten te komen over degene die deze kliniek opgericht heeft: A.B.M. (Boni) Rietveld, orthopedisch chirurg en musicus, geboren op 7 augustus 1952.

Wie is dokter Rietveld?

Dokter Rietveld is een man met veel passies. Eén van die passies is muziek. Als klein jongetje begon hij al met muziek. Het liefste wilde hij harp spelen, maar dat was te duur. Uiteindelijk koos hij op 11-jarige leeftijd voor trompet. Andere passies zijn sport en (geneeskunde van) het steun- en bewegingsapparaat. Hij komt uit een echte doktersfamilie en is geneeskunde aan de Universiteit van Leiden gaan studeren. In het tweede jaar van deze opleiding heeft Rietveld het lef gehad om het Koninklijk Conservatorium in Den Haag te bellen met de vraag of hij daar pedagogische leerling (oefenleerling) mocht worden. Daarvoor bleek hij  te goed te zijn, zodat hij direct als volwaardige leerling in de solo-trompetklas van Theo Laanen belandde. Op het Conservatorium is piano als bijvak verplicht, maar Rietveld kreeg toestemming om harp als bijvak te beoefenen. Zo heeft de harp toch nog een plek in zijn leven gekregen. In 1976 studeerde hij af als docent trompet aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag en twee jaar later sloot hij zijn studie geneeskunde aan de Universiteit van Leiden af.

Na zijn militaire dienstplicht, waarin hij en passant zijn groene baret haalde bij de Commando’s, vertrok Rietveld in 1982, tijdens zijn specialisatie voor een jaar naar New York. Hier was hij leerling van William G. (Bill) Hamilton, de orthopedisch chirurg van het New York City Ballet. Vanaf dat moment heeft Rietveld zich verdiept in de danskunst en gespecialiseerd in de dans-orthopedie.

In 1987 voltooide hij zijn specialisatie orthopedische chirurgie aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Een jaar later werd hij door Carel Birnie benoemd tot orthopedisch chirurg van het Nederlands Danstheater. Kort daarna ging hij ook aan het werk voor de Faculteit Dans van de Amsterdamse Theaterschool en bij de Nationale Ballet Academie. Op de spreekuren van dokter Rietveld kwamen ook steeds meer dansers en musici van buiten de dansgezelschappen en uiteindelijk werd het zo druk dat het Medisch Centrum Haaglanden Westeinde in Den Haag hem een ruimte aanbood om de polikliniek voort te zetten.

En wat blijkt achteraf? Als je de drie passies van Rietveld (sport, muziek en het steun- en bewegingsapparaat) combineert, komt er dans uit!

Leuk om te weten: dokter Rietveld heeft choreograaf George Balanchine nog gekend en hier zelfs goede omgang mee gehad in New York. De bijnaam van George Balanchine was ‘Mr. B’. Op het MCDM is dokter Rietveld daarom omgedoopt tot ‘dr. B’.

Hoeveel patiënten worden er per jaar behandeld in het MCDM? Zijn dit over het algemeen meer dansers of juist musici?

''Per jaar heeft het MCDM zo’n 2000 consulten. Dit zijn ongeveer 800 nieuwe patiënten, de rest is terugkerend. In de vakantieperiode staat het aantal bezoeken op een wat lager pitje, maar vlak voor de vakantie is het stormloop, met name het aantal operaties dat dan uitgevoerd moet worden. Door vlak voor de vakantie te opereren, hebben patiënten in de vakantie de tijd om te herstellen. De patiënten bestaan uit twee derde dansers en een derde musici. Toen we begonnen waren er in Nederland veel meer musici dan dansers. In Nederland zijn er op dit moment 1,3 miljoen dansers en 1,7 miljoen musici. Dit betekent dat 1 op de 5 mensen actief iets doet met dans of muziek.''  

Deze aantallen kunnen natuurlijk niet allemaal door dokter Rietveld zelf behandeld worden. In de loop der jaren heeft hij een sterk en professioneel team om zich heen verzameld. Dit team bestaat uit J.D. (John) Macfarlane, oud-reumatoloog, en drs. G.J.F. (Gert-Jan) de Haas, neuropsycholoog. Beiden zijn ook professioneel musicus. De dokters worden ondersteund door het secretariaat met I.R.A.E. (Inge) Buyls, Y.N. (Yvette) Schipper en M.J. (Marise) Ancher, alle drie oud-danseres. Verder is dokter A.E. (Anandi) van Loon-Felter in opleiding bij het MCDM en zij zal hoogstwaarschijnlijk uiteindelijk dokter Rietveld gaan opvolgen. Zij werkt drie dagen in de week als revalidatiearts i.o. en twee dagen in de week in het MCDM met dokter Rietveld. Dokter van Loon is afgestudeerd aan de Dansacademie Lucia Marthas en zo hebben alle medewerkers, net als Rietveld,  een professionele dans of muziek-achtergrond. Daardoor hebben ze grote affiniteit met hun dans- en muziek-patiënten.

Dokter Rietveld is niet alleen op de polikliniek van het MCDM te vinden maar geeft ook spreekuren op verschillende opleidingen, waaronder het Conservatorium in Amsterdam en het Nova College Dans  / Conservatorium Inholland in Haarlem. Dit is om de stap voor dansers om naar de dokter te gaan, zo klein mogelijk te houden. Dansers hebben een hoge pijngrens en wachten vaak te lang voordat ze een bezoek aan de dokter brengen. Volgens dokter Rietveld is het juist belangrijk dat je in een vroeg stadium komt en niet wacht tot het te laat is. Met dit spreekuur kunnen leerlingen snel naar binnen lopen en is de drempel lager. Het spreekuur is niet alleen voor leerlingen van de desbetreffende opleiding, maar voor alle dansers en musici die in de omgeving wonen of werken. ''Ik wil me inzetten voor iedereen met een passie, beroeps of amateur.''

Wat zijn de meest voorkomende blessures bij dansers en wat is, volgens u, hier de oorzaak van?

''De meest voorkomende blessure bij dansers is een pijnlijk en beperkt relevé (op de tenen staan). De oorzaak van deze blessure kan twee redenen hebben: een stijve grote teen of een beperking achter in de enkel waardoor je niet goed kunt strekken, genaamd de dansershiel. Als de teen de oorzaak is, heet dit de ‘hallux rigidus’. Bij een dansershiel is de oorzaak vaak een ‘os trigonum’. Os trigonum verwijst naar een driehoekig botje achterin de hiel. Eén op de 15 mensen heeft dit botje, maar alleen als je danst kun je er last van krijgen. Dit komt door de constante relevé-positie die dansers maken. Dans is tevens de enige bewegingsactiviteit waar deze positie zo constant aanwezig is. Dit botje kan operatief verwijderd worden en is de meest voorkomende operatie in het MCDM. De klachten bij deze blessures bestaan uit pijn bij de achillespees of in de buigpees naar de grote teen.''

Dokter Rietveld benadrukt hoe belangrijk het is dat je dansers na deze blessure goed begeleidt.  

''Als je dit niet doet, zijn teleurgestelde patiënten het gevolg. Het is namelijk niet zo dat je na twee weken alweer volop kunt dansen. Na de operatie worden de dansers doorgestuurd naar gespecialiseerde fysiotherapeuten, waar meestal van een speciaal door dokter Rietveld ontwikkeld revalidatieschema gebruik gemaakt wordt. Rietveld is waarschijnlijk de enige dokter in Nederland die het advies geeft om in een vroeg stadium van de revalidatie te beginnen met mental practice: dagelijks in de verbeelding dansen. Door mental practice vlak voor je onder narcose gaat, droom je tijdens je slaap dat je aan het dansen bent. Door het visualiseren houd je je techniek en conditie bij. Een bewezen effectieve methode die voortkomt uit de neuropsychologie.''

Zijn er grote verschillen in blessures bij amateurdansers en professionele dansers?

''Bij professionele dansers komen geen andere blessures voor dan bij amateurdansers, maar is het in vergelijking met amateurdansers uitvergroot. Dit komt door het aantal uren die professionele dansers draaien, hoe meer uren je maakt, hoe meer last je hebt van de blessure. Maar over het algemeen zijn de verschillen tussen professionele- en amateurdansers niet zo groot, doordat er een goede selectie is gemaakt op wie er geschikt is voor professionele dans. Wat je wel meer ziet bij professionele dansers zijn stressfracturen. Stressfracturen komen voor in de middenvoetsbeentjes, het scheenbeen en in de rug. Deze blessures zie je met name bij jonge vakstudenten. Eénzijdige pijn in de rug bij een arabesque, die langer dan enkele weken aanhoudt, is een stressfractuur tot het tegendeel bewezen is.

Bij musici geldt dit zelfde verhaal, door intensiteit (van professionele musici) worden blessures uitvergroot. Een groot verschil tussen dansers en musici is, dat dansers rond hun 35e jaar stoppen en iets anders gaan doen, terwijl musici langer doorspelen. Vaak gaan mensen die niet musiceren voor hun beroep, na hun pensioen juist meer en intensief spelen, omdat ze er dan de tijd voor hebben. Alhoewel niet door het musiceren veroorzaakt, zie je dan vaak klachten van slijtage in de handen.''

Is er nog een bepaalde dansstijl die, wat blessures betreft, ver boven de rest uitsteekt?

''Dat hangt van het type blessures af. De dansershiel komt vooral voor bij dansers die aan klassiek ballet doen. Bij ballet sta je bijvoorbeeld ook op spitzen (een constante relevé-positie in het enkelgewricht). Het is niet zo dat je door ballet meer blessures krijgt, maar omdat klassiek ballet zo veeleisend is, kun je een blessure minder makkelijk compenseren. Bij andere stijlen kun je meer smokkelen met je relevé . Opvallend is ook dat er de laatste tijd steeds meer mensen uit de stijldanswereld het MCDM bezoeken.

 Maar we moeten vooral niet vergeten hoe gezond dansen is, zowel in fysiek als mentaal opzicht!''

Heeft u nog een paar gouden tips voor dansers of dansdocenten om preventief blessures te voorkomen?

 ''Dansers kennen hun lijf maar al te goed. Het is belangrijk dat je ook naar je lijf luistert: pijn is een waarschuwingssignaal. Probeer geen lichamelijk beperkingen te compenseren, hierdoor krijg je alleen maar kwaaltjes op andere plekken. Heb respect voor de mogelijkheden, maar ook voor de beperkingen van je lijf. Als je ergens last van hebt, laat dan eerst een diagnose stellen voordat je gaat behandelen.''

Wat zou u in uw beroep nog willen bereiken?

''Wat ik heel graag zou willen is mijn ervaringen van de afgelopen 30 jaar wetenschappelijk uitzoeken en publiceren zodat het goed gedocumenteerd wordt. Een solide wetenschappelijke basis onder de dans- en muziekgeneeskunde.''  

Op dit moment is dokter Rietveld voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Dans- en MuziekGeneeskunde (www.nvdmg.org).

''Deze vereniging vormt een wetenschappelijk platform waar artsen, psychologen, wetenschappers en paramedici met elkaar kunnen communiceren, samenwerken en een netwerk opbouwen. De vereniging organiseert onder andere symposia en educatieve activiteiten in de vorm van cursussen en thema-avonden. De vereniging richt zich primair op medici en psychologen, maar is voor iedereen met belangstelling (‘passie’) voor dans, muziek en de geneeskundige kant daarvan. Verheugend is dat geneeskunde voor dansers en musici, dankzij de NVDMG, inmiddels ook aandacht krijgt in de medische opleiding. Dat zou ik in de toekomst graag nog uitgebreid zien.''

• Heb je de tips op Dansmagazine.nl al gezien? Iedere dinsdag plaatsen wij op Dansmagazine.nl een tip van dokter Rietveld om blessures te voorkomen of om ervoor te zorgen dat het niet erger wordt of nog eens gebeurt. Met deze tips kun je jezelf een hoop ellende, gemiste dans-uren en frustratie besparen.