Of het nu gaat om het opbouwen van spiermassa en spierkracht of om op gewicht te blijven, een danser is zich altijd bewust van zijn of haar postuur. Voeding speelt hierin een hele belangrijke rol, ook bij het voorkomen van blessures of om dansprestaties te verbeteren en voor de volle 100% te kunnen genieten van dat wat een danser het liefst doet, dansen!

Dansers worden dagelijks geconfronteerd met hun lichaam. Ze moeten in staat zijn om de sterke en zwakke punten van hun lichaam te accepteren. Dansers zijn zeer kritisch over hoe hun lichaam eruit ziet en hoe het beweegt, zonder daarbij té kritisch over hun werkelijke lichaam te (hoeven) zijn. Dat is soms erg lastig. Waar het in de sportwereld heel normaal is dat een atleet, om het maximale uit zichzelf te halen en om optimaal te kunnen genieten en presteren, naast een fysiotherapeut begeleid wordt door een (sport)diëtist, wordt dit door dansers niet of nauwelijks gedaan. Waarom dat bij dansers niet zo is? Dat heb ik me de afgelopen jaren steeds vaker afgevraagd. Hoe meer ik te weten kom over voeding en over sportdiëtetiek, hoe meer ik me daar over verwonder! En hoe meer ik het gemis inzie van een belangrijk specialisme; de dansdiëtetiek. Goede toegespitste voedingsvoorlichting voor jong danstalent, profs, oud(ers), dansdocenten en artistiek leiders door een gespecialiseerd dansdiëtist.      

Als professioneel danseres is voeding voor mij altijd erg belangrijk geweest. Dit begon eigenlijk al toen ik klein was bij mijn biologisch dynamische ouders. Snoep, fastfood en frisdrank kregen wij niet of nauwelijks. Nog steeds ben ik geen zoetekauw. Groente en fruit kwam uit de moestuin, brood bakten we zelf en zuivel vers van de boerderij. Ik ben ervan overtuigt dat dit mijn lichaam een sterke en gezonde basis heeft gegeven. Natuurlijk gooide ik, toen ik ouder werd, ook wel eens mijn droog geworden zuurdesembrood weg om stiekem een frietje te kopen, maar ik merkte al gauw dat mijn lichaam niet zo veel kon met fastfood en empty calorie maaltijden en producten. Het gaf me niet genoeg energie en kracht om te sporten, te bewegen en optimaal te dansen en te kunnen genieten van het dansen. 

Jiri Kylian inspireert!   

Ik was een sportief kind en beoefende verschillende sporten, waaronder jazzballet. Hiermee ben ik later Nederlands kampioene geworden. In twee minuten op de turnmat zoveel mogelijk punten scoren en (hopelijk) winnen. Op mijn 14e bezocht ik met mijn moeder de moderne dansvoorstelling Duende Danst op Water en zag ik niet lang daarna op TV het ballet Petit Mort van Jiri Kylian. Ademloos heb ik zitten kijken… zo ongelooflijk mooi! Het raakte me en ik wist; dát is wat ik wil! Bewegen vanuit een emotie, een verhaal vertellen en iets delen met het publiek, niet meer bewegen om te scoren, om de beste te willen zijn en te winnen, nee. Bewegen omdat het je passie is. En zo stapte ik over op moderne dans en op mijn 16e begon ik met ballet. Veel te laat volgens sommigen, om nog danseres te kunnen worden, maar ik zette door. Tijdens mijn derde jaar van de dansvakopleiding (ArtEZ) kreeg ik een stageplek bij Introdans. En zo werd mijn doorzettingsvermogen en harde werk beloond met, tot mijn grote geluk, een contract! Elf jaar heb ik bij Introdans met hart en ziel de meest waanzinnige choreografieën gedanst van choreografen waar ik vroeger alleen maar van kon dromen en reisde de hele wereld over. Met recht een droombaan! Maar ook keihard werken en lange dagen maken. Toch heb ik in al die jaren (gelukkig!) geen blessures gehad. Oké, behalve dan toen ik tijdens het koken bijna mijn duim eraf sneed... toen heb ik een paar shows over moeten slaan. Koken en voeding is passie nr. twee! Vaak was ik niet tevreden over de samenstelling van kant en klaar maaltijden, energierepen of snoeprepen uit de automaat en dus maakte ik regelmatig mijn eigen creaties. Sommige collega’s kunnen zich nog wel enkele gerechten herinneren, zoals mijn gezonde soja cheesecake en één van de danseressen hartstikke allergisch bleek te zijn voor soja en een allergische reactie kreeg voor de voorstelling. Oeps! 

In 2013 was het tijd voor iets nieuws. Ik nam afscheid van Introdans, begon als freelance danseres en stapte op mijn 33ste het studentenleven weer in. De keuze voor een studie in de richting Voeding & Diëtetiek (deeltijd) aan de Haagse Hogeschool was snel gemaakt. Afgelopen jaar volgde ik daarnaast de minor Sport & Voeding aan de HAN (Hogeschool van Arnhem en Nijmegen). De sportdiëtetiek en sportvoedingsregels hebben zeker een overlap met de dans. Soms lijkt het alsof dansers precies weten wat ze wanneer moeten eten. Ze kennen hun eigen lichaam natuurlijk erg goed en de kennis is nu veel beter vindbaar met de komst van bijvoorbeeld het internet. Toch zijn het vaak vaste patronen en producten die dansers eten als ontbijt, tussendoortje of voor een voorstelling, omdat dit werkt voor hun gevoel. Ze krijgen van die voedingskeuzes tijdens het dansen, om een voorbeeld te noemen, geen last van maag/darm klachten, wat natuurlijk ook belangrijk is. Je wilt geen opgeblazen gevoel als je op het toneel staat. Deze voedingskeuzes zijn alleen niet altijd de beste keuzes. De juiste kennis over wat, wanneer en hoeveel gegeten moet worden ontbreekt vaak. Een handje noten voor een voorstelling bijvoorbeeld: vetten voor inspanning, niet handig! Eiwitten kun je beter ook niet vlak voor aanvang eten, die zijn veel beter voor herstel na inspanning. Eet bijvoorbeeld magere kwark samen met wat koolhydraten in de vorm van honing en/of vers fruit. Dan kan het lichaam, de spieren, optimaal herstellen.

Iets wat veel dansers niet weten...

Het beeld dat alle dansers zichzelf uithongeren is gelukkig onjuist. Een lichaam heeft energie nodig. Dansers kunnen niet performen zonder te eten en voeding levert de energie die ze nodig hebben. Wat hierin meespeelt is dat de danser van tegenwoordig steeds breder geschoold en inzetbaar moet zijn. Zo kwam het bijvoorbeeld regelmatig voor dat we bij Introdans in dezelfde voorstelling een technisch ballet op spitzen dansten en daarna over de grond rolden en acrobatische trucs uit de kast trokken in een modern stuk. Dit vergt uitersten van het fysiek, van het danserslijf en kost energie. Dansers leven dus echt niet alleen op een blaadje sla. Wel kan het voorkomen dat dansers om verschillende redenen dagelijks te weinig eten. Dit is echt zonde en op den duur ongezond en zelfs gevaarlijk. Iets wat veel dansers niet weten. Als je voor langere tijd onvoldoende energie binnenkrijgt dan heb je onder andere kans op tekorten aan vitaminen en mineralen en vertraagt het metabolisme. Het lichaam gaat als het ware in de spaarstand functioneren en kan bij een tekort aan bepaalde micronutriënten, zoals bijvoorbeeld calcium, dit uit je botten onttrekken. Zo zijn er onderzoeken die laten zien dat jonge dansers van 20 jaar de botdichtheid hebben van een persoon van 70(!), met daardoor een verhoogde kans op blessures (Keay, 2000).

Voor topsporters gelden er daarom bepaalde regels (Waardenaar, 2008) zoals; zoveel koolhydraten per uur per kg lichaamsgewicht bij een bepaalde inspanning van een bepaalde tijdsduur en intensiteit. Ook zijn er regels omtrent de eiwitinname en spierherstel en micronutriënten. Als ik die koolhydraat richtlijn met mijn eigen inname vergelijk dan kom ik daar eigenlijk bijna nooit aan! Veel te veel. Toch is het goed om als danser deze sportvoedingsrichtlijnen als referentie kader aan te houden. Vocht inname is bijvoorbeeld iets dat heel erg belangrijk is rondom inspanning. Drinken tijdens een voorstelling kan voor dansers alleen soms erg lastig zijn. Wanneer je van het ene naar het andere ballet vliegt of een uur lang niet van het toneel af komt. Je kunt niet zomaar even een flesje water achter het decor vandaag plukken en een slok nemen. Iets waar in de sportwereld altijd op gehamerd word: zorg dat je goed gehydrateerd begint en blijft! Want, zo wijst onderzoek uit, al bij een verlies van slechts 2 procent aan lichaamsgewicht in zweet neemt de prestatie af (Burke, 2010). Om nog maar niet te spreken over de opbouw van de repetitiedruk naar een première toe. Tegen de tijd dat het die belangrijke première avond is en je je op je best wilt laten zien, heb je al drie dagen en avonden in het theater gezeten, wat stressvol en lichamelijk veeleisend is. Dit zou een topsporter die toewerkt naar een topprestatie tijdens een belangrijke wedstrijd echt nooit doen!     

Waar zijn de dansdiëtisten?      

Al met al hebben dansers specifieke voedingsvoorlichting, begeleiding en tips nodig. En dan het liefst van een dansdiëtist of sportdiëtist die zich gespecialiseerd heeft in dans. Een professional die de danswereld kent, die het leven van de danser en de gedachtegang van een danser begrijpt en respecteert. Dansers zijn ontzettend perfectionistisch, streng naar zichzelf, veeleisend, harde werkers, serieus, creatief, expressief, topsporters, kunstenaars en vaak ook onzeker. Begrip en verstand van het vak is belangrijk om zo de danser de ruimte te geven die hij of zij nodig heeft. Hierin spelen de dansvakopleidingen en gezelschappen ook een essentiële rol. Zij dienen de verantwoordelijkheid te nemen en verder te kijken dan het bieden van bijvoorbeeld fysiotherapie alleen. Het zou goed zijn als ook binnen de danswereld multidisciplinaire hulp wordt geboden aan dansers en dat een dansdiëtist deel uitmaakt van het medische team. Gespecialiseerde dansdiëtisten zijn er helaas maar weinig en het nut van deze professionals is voor dansers, dansvakopleidingen en dansgezelschappen niet zichtbaar genoeg. Geen wonder dus, concludeer ik na het overpeinzen van mijn eerder genoemde verwondering, dat een dansdiëtist nog geen onderdeel uitmaakt van het leven van de (jonge) danser. Hier wil ik dan ook heel graag aan werken en verandering in aanbrengen! Ik ben er van overtuigt dat voor de danser optimale voeding echt een verlichting kan geven, zowel fysiek als geestelijk. Of je nu wilt afvallen, aankomen, spieren wilt opbouwen of wilt herstellen van een blessure. Door multidisciplinaire hulp en de juiste voeding komt alles in balans, het gaat kloppen. En dan… Dansend naar de top!

In een volgend blog meer over voeding voor dansers!

-- -- -- -- -- -- --

Dit blog is geschreven door Karin Lambrechtse (1981), freelance professioneel danseres, docent , choreograaf en diëtist in opleiding. Ze specialiseert zich in de richting dans- en sportdiëtetiek. Over een paar weken komt haar eerste kookboek uit: SPORTables, hét kookboek vol ‘on the go’ sportvoeding voor (top)sporters en mensen met een druk & actief leven. De komende maanden kun je van Karin meer blogs verwachten met als thema Voeding voor Dansers, vol tips, richtlijnen, recepten en nuttige weetjes. Mocht je haar persoonlijk een vraag willen stellen, of voedingshulp willen, dat kan! Stuur dan een e-mail of kijk voor meer info op de website van Karin Lambrechtse.

Bronnen:

1. Keay, N. (2000). Bare bones - the facts about the silent epidemic: osteoporosis. Geraadpleegd op 1 mei 2016, via: http://www.communitydance.org.uk/DB/animated-library/bare-bones-the-fact...

2. Wardenaar, F., Maas, T., Leijen, van, E. & Dijk, van, J.W. (2008). Dieetbehandelingsrichtlijn 36 Wedstrijdsport. In: Dieetbehandelingsrichtlijnen, gezondheidszorg, Maarssen.

3. Burke L.M. & V. Deakin (2010), Clinical sports nutrition. (2nd ed.). McGraw-Hill Pty Limited: North Ryde.