Op 16 maart vond het drukbezochte mini symposium Fear and Focus in performance plaats, georganiseerd in samenwerking met partner ArtEZ Conservatorium Loket Gezond Musiceren. Sprekers waren Erno Hermans, Esther van Fenema en Brendon Koolen. Myrte van Westerop, docent Alexandertechniek op ArtEZ en professioneel violiste, bezocht het mini symposium in de Deventer Schouwburg. Zij doet verslag vanuit haar beroepspraktijk.

Deze blog is eerder verschenen op de website van National Centre Performing Arts (NCPA).

Stress op hersenniveau

De avond start met een  wetenschappelijke uiteenzetting rondom “brainresponse to stress”  door hersenonderzoeker Dr. Erno Hermans van het RU Donders instituut. Kort door de bocht; stress is een verdedigingssysteem. Het doet ons snel handelen in gevaarlijke situaties. Op hersenniveau stuurt de amygdala signalen uit waardoor er in hoog tempo adrenaline wordt aangemaakt, de hartslag en longactiviteit verhoogt. We zijn in staat snel te reageren om ons leven te redden.

Vecht- of vluchtreactie

Vanuit mijn achtergrond als docent Alexandertechniek(1) weet ik dat deze “fight or flight” reactie samen gaat met de zogenaamde schrikreactie ofwel startlereflex van het lichaam. Het hoofd kantelt licht naar achteren, de nekspieren verkorten, deze reactie zet zich voort in de rug, schouders gaan omhoog en de armen verstijven, de knieën buigen. Dit alles binnen een halve seconde. Je lichaam staat schrap, klaar om aan te vallen of te vluchten. Het is interessant je te realiseren dat mensen ook op mildere stimuli met deze reactie reageren.

Maar wat als je midden in een auditie, optreden of belangrijk politiek debat bent.  Hermans gebruikt dit laatste als voorbeeld. We zien een optreden van presidentskandidaat Rick Perry tijdens een stress gerelateerde black out. De man kan zich nauwelijks tot niet zijn eigen drie politieke speerpunten herinneren. Als de hersenen en lichaam door stress  in de fight en flight zone terecht komen werkt het controlenetwerk in de hersenen niet.

Dit overlevingsmechanisme is duidelijk geen goede hersenstaat om een helder betoog te geven, en zeker ook niet voor de fijne gecoördineerde bewegingen die performers nodig hebben. Vanuit de Alexandertechniek gezien zou je kunnen zeggen dat de delicate balans tussen hoofd, nek en de rest van het lichaam is verstoord. Dit heeft meteen gevolgen voor de ademhaling, spanning in het lichaam, coördinatie en gevoel van welbevinden.

Stressregulatie is mogelijk

Zaak dus voor performers om buiten deze staat van fight or flight van hersenen en lichaam te blijven. Dit is ook het motto van Esther van Fenema, psychiater bij het Leids Universitair Medisch Centrum. Focus, and stay away from Fear. In haar voordracht “mental problems and solutions” komt een interessant onderzoek naar voren. Harpiste Lavinia Meijer speelt, beplakt met electroden en andere meetapparatuur, een concert. Ze oogt geïnspireerd,  kalm en speelt prachtig. De metingen geven een ander beeld, want ze staat wel degelijk onder stress met hoge hartslag, bloeddruk en cortisol-spiegel. Ook het zeer bekende voorbeeld van pianiste Maria Joao Pires passeert. Tijdens een lunchconcert in een vol Concertgebouw blijkt voor haar uit de orkest inleiding dat er een ander concert  dan ze heeft voorbereid wordt verwacht. Je ziet de paniek op haar gezicht, maar ze weet binnen de gegeven tijd haar stress te reguleren en speelt een vlekkeloos concert. Voorgaande voorbeelden getuigen van een bijzondere stressregulatie! Speciaal bij het voorbeeld van Maria Joao Pires zie je prachtig de fysieke veranderingen als gevolg van mentale aansturing.

Podiumangst

Als we als performers stress niet genoeg kunnen reguleren en daardoor erg belemmerd worden in onze prestatie spreken we van podiumangst. Van Fenema noemt dit een mentale blessure, waar je net als een fysieke blessure iets aan kunt doen. Zeker als je er op tijd bij bent. Iedereen kan ermee te maken krijgen en het is niet niveau gebonden. Bij ernstige podiumangst is er vaak een onderliggende oorzaak, zoals mogelijk depressie, trauma of sociale stoornis. Deze moeten  behandeld worden. Duidelijk is dat podiumangst nooit op het podium ontstaat.

Brendon Koolen, sport en prestatie psycholoog  sluit de avond af met de interessante attentive styles. Een uitstekende manier om Focus te verkrijgen en Fear te vermijden. Eenvoudig te trainen en eenvoudig toe te passen.

Leer stress te voorkomen, pure winst

Wat mijzelf het meest fascineert zijn de al dan niet gemeten voorbeelden van stressregulatie. Het beste wapen tegen podiumangst is volledig opgaan in de performance. Traditioneel gezien zijn musici en performers vooral bezig met het vergroten van hun prestatie door hard te studeren op technische vaardigheden en expressie. Maar er is duidelijk ook veel winst te behalen in het voorkomen dat je zenuwachtig  wordt. (mocht je niet tot de  “natuurlijke performers” horen)  Je kunt leren voorkomen dat je dingen denkt die je zenuwachtig maken en je coördinatie belemmeren en je presteert onder je werkelijke kunnen. Het begint met je bewust zijn. Er is een scala aan mogelijkheden voor performers dat je hierbij kan helpen. Denk aan de manier van studeren, je innerlijke dialoog ontrafelen ,de benadering van jezelf en je vak, tal van mentale vaardigheden en niet te vergeten Alexandertechniek!

1. Alexandertechniek- een individueel onderwezen methode voor psycho fysieke re-educatie.

Auteur: Myrte van Westerop